ORMANLAR UÇAK YOKLUĞUNDAN MI YANIYOR?

Bu yazı, Orman ve Av Dergisinin 2022 yılı 5. sayısında yayımlanmıştır; kaynak gösterilerek yararlanılabilir.

Havaların ısınmasıyla ormanlar, yangınlarla birlikte kamuoyunun gündeminde daha çok kalmaktadır. Orman yangınları, her yıl aşağı yukarı benzer biçimde tartışılmakta ancak birçok konu kamuoyu nezdinde bir türlü iyileşemeyen açık yaralar gibi kalmaktadır. Çeşitli üst düzey yöneticilerin orman yangınlarıyla ilgili olarak, birbirleriyle ve hatta zaman zaman kendileriyle bile çelişkili açıklamalarda bulunmaları da kurumlara güveni sarsıcı etki yapmaktadır.

Özellikle 2021 yılında kamuoyunda yoğun biçimde tartışılan bir konu da yangın söndürme uçakları idi. Yangın söndürme uçaklarının kiralanmaması ile yanan orman alanlarının geç söndürülebilmesi arasında bir bağıntı olduğu algısı ortaya çıktı. 

Bu yazıda, uçakların yanı sıra diğer bazı yangın söndürme araçlarının sayısı ile yanan orman alanları arasında bir bağıntı olup olmadığı kabaca irdelenecektir.

Aşağıdaki şekilde 1988 yılından 2021 yılına kadar orman teşkilatının kullanımında bulunan yangın söndürme araçlarının sayısal değişimi ile yanan toplam orman alanının değişimi görülmektedir.

Şekil 1. Yangın Söndürme Araçlarının Sayısı ve Yanan Toplam Orman Alanı Miktarı

2021 yılında görülen olağanüstü aşırı büyüklükte yanan orman alanı değerlendirme dışı bırakıldığında, yıllık yanan toplam orman alanının uzun yıllar boyunca birkaç küçük tepe yaptığı ve uzun dönemde yatay seyrettiği görülmektedir. Bununla birlikte yangın söndürme araçlarının sayısı, aynı süre içinde çok büyük oranda (16 kat) artmıştır. 

Toplam yanan alan miktarındaki tepe oluşumlarının 1994, 2000, 2008 ve 2021 yıllarında olduğu (Şekil 1) görülmektedir. 1996 yılında küçük bir tepe, 2012-2013 yıllarıyla 2016-2017 yıllarında toplam yanan alan miktarlarında yükselişler olduğu görülmektedir.  

1994 yılının Eylül ayında, Türkiye genelinde uzun yıllar sıcaklık ortalamasından oldukça yüksek pozitif bir sapma olduğu (Şekil 5) görülmektedir. 1994 yılında, toplam yanan miktarındaki tepenin oluşumunda en büyük katkıyı Eylül ayı yangınları mı yaptı? Buna ilişkin veri elde edemedim, ancak büyük olasılıkla öyle olduğu kanısındayım.

Şekil 2. 2021 Yılı Haziran Ayı Ortalama Sıcaklık Sapması (MGM 2021a)

İkinci tepenin olduğu 2000 yılının Temmuz ayında, uzun yıllar sıcaklık ortalamasından oldukça yüksek pozitif bir sapma olduğu (Şekil 3) görülmektedir.

Şekil 3. 2021 Yılı Temmuz Ayı Ortalama Sıcaklık Sapması (MGM 2021b)

Üçüncü tepenin olduğu 2008 yılının Haziran, Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında, uzun yıllar ortalamasından pozitif yönde sapmalar olduğu (Şekil 2, 3, 4, 5) görülmektedir. 2008 yılının yaz mevsimi genel olarak ortalamanın üzerinde sıcak geçmiştir.

Şekil 4. 2021 Yılı Ağustos Ayı Ortalama Sıcaklık Sapması (MGM 2021c)

 Dördüncü tepenin olduğu 2021 yılının Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında, uzun yıllar ortalamasından pozitif yönde sapmalar olduğu (Şekil 2, 3, 4) görülmektedir. Ancak bu yıla ait sapmaların, diğer tepe yapan yıllardaki sapmalara göre daha düşük olduğu dikkat çekmektedir. 2021 yılında toplam yanan orman alanı miktarındaki aşırı yükseklik, bu sıcaklık sapmalarıyla açıklanabilmenin çok ötesinde kalmaktadır.

 

Şekil 5. 2021 Yılı Eylül Ayı Ortalama Sıcaklık Sapması (MGM 2021d)

 Şimdi uçak ve helikopter sayılarıyla yanan toplam orman alanı miktarına bakalım. Aşağıdaki şekilde (Şekil 6), yıllara göre yangın söndürme çalışmalarında kullanılmak üzere kiralanan uçak ve helikopter sayılarıyla yıllara göre yanan toplam orman alanları görülmektedir (OGM Faaliyet Raporları).

 

 Şekil 6. Uçak ve Helikopter Sayılarıyla Yanan Toplam Orman Alanı Miktarı

Uçak ve helikopter sayıları ile yanan orman alanı arasında bir ilişki olmadığı açıkça görülüyor. Örneğin, 2021 yılındaki aşırı yüksek yanan orman alanından sonra ikinci sırada en fazla orman alanının yandığı 1994 yılı gelmektedir. 1994 yılında elde yangın söndürmeye yönelik uçak bulunmamakta ve yalnızca altı helikopter bulunmaktadır ve oldukça büyük bir orman alanı yanmıştır. 2021 yılında ise elde 39 helikopter ve dört uçak bulunmasına karşın, ne yazık ki 1994 yılında yanan alanın dört katından fazla bir orman alanının yanmasına engel olunamamıştır.

Aşağıdaki şekilde, o yıl yanan toplam orman alanının, aynı yıl çıkan yangın sayısına oranları yıllık olarak gösterilmektedir. 1988 yılından 2021 yılına kadar olan 34 yıllık ortalama 6,4 ha’dır. Yani 34 yıl boyunca çıkan her yangında ortalama 6,4 ha orman alanı yanmıştır. 2021 yılındaki aşırı büyük yanan orman alanı dahil edilmese idi bu ortalama 5,1 ha olacaktı. Aşağıdaki şekilde bu ortalamadan (6,4 ha) sapmalar gösterilmektedir.

Şekil 7. Yangın Başına Ortalama Yanan Alanlar

2021 yılında yangın başına yanan orman alanı ortalaması o kadar yüksektir ki 34 yıllık ortalama değer olan 6,4 ha’ın yaklaşık 8 katına ulaşmıştır.

Orman yangınlarını söndürme çalışmalarında başarıyı, yalnızca uçaklara ve helikopterlere bağlıymış gibi yorumlamak, eksik bilgiye dayalı, toplumu yanıltıcı bir yaklaşımdır. Ayrıca, bu bakış açısıyla helikopter ve uçaklardan çok daha büyük ve kapsamlı bir mücadele gücüne de haksızlık yapılmaktadır.

Orman yangınlarıyla savaş, eldeki son teknolojik olanakların, araç gerecin ve insan gücünün etkili biçimde sevk ve idaresiyle başarıya ulaşabilir. Bu anlamda yıllar boyunca, orman genel müdürlüğünün yangınla mücadele için kullanabildiği pek çok aracın ve insan gücünün miktarlarının arttığı görülmektedir. Örneğin, 1988 yılında araç parkında 142 dozer bulunurken 2021 yılında bu sayı 178’e çıkmıştır. 2009 yılında 177 olan su ikmal aracı sayısı 2021 yılında 285’e çıkmıştır. Yine 2009 yılında 147 olan ilk müdahale arazözlerinin sayısı, 2021 yılında on beş kattan fazla artarak 2270 olmuştur. Yangın komuta araçları, uzaktan algılama düzenekleri ile 2019 yılından başlayarak insansız hava araçları da orman yangınlarıyla savaşta kullanılmaktadır. Daha çok, yangın söndürme işlerinde çalıştırılmak üzere orman genel müdürlüğünce geçici işçi statüsünde çalıştırılanların sayısı da 2007 den 2021 yılına kadar üç kattan fazla artmıştır.

Orman genel müdürlüğü faaliyet raporlarından elde edilebilen veriler ile ortaya çıkan bu genel değerlendirme, insan gücü, araç gereç ve yangın söndürme donanımları bakımından bir eksikliğimizin olmadığını; bu kapsamdaki gelişme ve genişlemenin de artarak sürdüğünü açıkça göstermektedir.

Ancak ortada aşırı büyük bir yangın ve dolayısıyla bir arıklık var; öyleyse hangi arıklık 2021 yılında bu kadar aşırı büyüklükteki orman alanının yanmasına neden oldu? Yanıt, bir yönetim-organizasyon sorunu olmalıdır. Yönetim-organizasyondaki arıklık, sevk ve idarede arıklık yaratmış; buradaki arıklık da inanılmaz büyüklükte bir ormanın yanmasına yol açmış olmalıdır. Önümüzdeki yıllarda da 2021 yılındakine benzer felaketlerin yeniden yaşanmaması için, bu konularda karar verici konumda olanların çok ciddi biçimde öz eleştiri yapmaları ve kamu yararı için gerekli adımları atmaları bir zorunluluk olarak görülmektedir.

 

 KAYNAKLAR

MGM 2021a. 2021 Yılı Haziran Ayı Sıcaklık ve Yağış Değerlendirmesi. İklim ve Zirai Meteoroloji Dairesi Başkanlığı, 15s.

MGM 2021b. 2021 Yılı Temmuz Ayı Sıcaklık ve Yağış Değerlendirmesi. İklim ve Zirai Meteoroloji Dairesi Başkanlığı, 15s.

MGM 2021c. 2021 Yılı Ağustos Ayı Sıcaklık ve Yağış Değerlendirmesi. İklim ve Zirai Meteoroloji Dairesi Başkanlığı, 15s.

MGM 2021d. 2021 Yılı Eylül Ayı Sıcaklık ve Yağış Değerlendirmesi. İklim ve Zirai Meteoroloji Dairesi Başkanlığı, 15s.

OGM 2006. Orman Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu

OGM 2007. Orman Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu

OGM 2008. Orman Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu

OGM 2009. Orman Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu

OGM 2010. Orman Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu

OGM 2011. Orman Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu

OGM 2012. Orman Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu

OGM 2013. Orman Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu

OGM 2014. Orman Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu

OGM 2015. Orman Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu

OGM 2016. Orman Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu

OGM 2017. Orman Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu

OGM 2018. Orman Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu

OGM 2019. Orman Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu

OGM 2020. Orman Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu

OGM 2021. Orman Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu

Tarım Orman Şurası 2019. Orman Yangınlarıyla Mücadelede Yenilikçi Yaklaşımlar Grubu Çalışma Belgesi.

 

Ormancılıkta Liyakat

Doğruluk, Tarafsızlık, Tutarlılık ve OGM

Bir Varmış, Bir Yokmuş