MAKALENİN GENEL TANITIMI VE KURAMSAL BİLGİ ÖZETİ
Bu makale ile Türk Silahlı Kuvvetlerine ait bir fabrikada çalışan yönetici ve astlar arasındaki etkileşimin niteliği ile iş tatmini arasındaki ilişki, lider-üye etkileşim kuramı çerçevesinde incelenmiştir.
Makalenin altı hipotezi vardır:
1. Yönetici-ast etkileşiminin düzeyi ile astların içsel iş tatmini arasında pozitif ve anlamlı bir ilişki vardır.
2. Yönetici-ast etkileşiminin düzeyi ile astların dışsal iş tatmini arasında pozitif ve anlamlı bir ilişki vardır.
3. Yönetici-ast etkileşiminin düzeyi ile astların genel iş tatmini arasında pozitif ve anlamlı bir ilişki vardır.
4. Yönetici-ast etkileşiminin düzeyi ile astların iş tatmini boyutları arasındaki ilişkide demografik değişkenlerin (yaş, öğrenim düzeyi, mevcut işyerinde çalışma süresi, kıdem) anlamlı bir etkisi vardır.
5. Yönetici-ast etkileşiminin düzeyini ortaya koyan değişkenlerin her birinin astların içsel iş tatmin üzerinde pozitif ve anlamlı bir etkisi vardır.
6. Yönetici-ast etkileşiminin düzeyini ortaya koyan değişkenlerin her birinin astların dışsal iş tatmini üzerinde pozitif ve anlamlı bir etkisi vardır.
Lider-üye etkileşim modeline göre lider, takımındaki tüm üyelere aynı liderlik tarzıyla yaklaşmaz. Lider ile üyeler arasında karşılıklı dikey ilişkilere ve rol geliştirme sürecine dayanan bu model, liderin her bir üye ile geliştirdiği farklı ilişkiler üzerinde durur. Aynı takım içindeki kimi üyelere daha çok güvenilerek daha fazla yetki verilebilir.
Karşılıklı güven ve saygının yüksek olduğu ilişkiler yüksek nitelikli lider-üye etkileşimi, daha düşük güven ve saygı düzeyindeki ilişkiler ise düşük nitelikli lider-üye etkileşimi olarak ifade edilmektedir. Yüksek nitelikli iş ilişkisinde yönetici ve ast arasındaki çalışma ilişkileri arkadaşça ve güvene dayalıdır. Yüksek nitelikli iletişim içindeki üyelere grup-içi üye, düşük nitelikli etkileşim içindeki üyelere ise grup-dışı üye denilmektedir. Yönetici için grup-dışı bir üyeyi motive etme araçları, zorlayıcı gücü de içeren yasal otorite ve sınırlı ödüllendirme olanaklarıdır.
İş tatmini, bir kişinin işini değerlendirmesi sonucu edindiği duygusal durum ya da kişinin işine yönelik gösterdiği duygusal tepkisi olarak ifade edilmektedir. İş tatmini, genel, içsel ve dışsal iç tatmini olmak üzere üç boyutta tanımlanmaktadır. İçsel iş tatmini işin kendisine özgü faktörlerle ve bu faktörlere yönelik yeterlik duygusuyla ilişkilidir. Dışsal iş tatmini işin hemen dışındaki çevre olan denetim, çalışma koşulları ve örgütün yapısıyla ilişkilidir. Genel iş tatmini ise içsel ve dışsal iş tatmininin birlikte oluşturduğu bütünü ifade etmektedir.
MAKALENİN ALAN ÇALIŞMASI VE BULGULARI
Araştırma için Türk Silahlı Kuvvetlerine ait 8. Ana Bakım Merkezi Komutanlığı’nda yer alan Ana Tamir Fabrika Müdürlüğü’nde çalışanların tamamı için -anketle ilgili açıklamaları fabrika müdürü yaptıktan sonra- 250 adet anket dağıtılmıştır. Bu anketlerden geçerli olan 221 adedi değerlendirmeye alınmıştır. Anketlerde, demografik özellikler, yönetici ve ast arasındaki etkileşim düzeyi, astların içsel, dışsal ve genel tatmin düzeylerine yönelik toplam 32 soru bulunmaktadır. Yönetici-ast etkileşim düzeyi bağımsız, içsel, dışsal ve genel iş tatmini bağımlı değişken olarak alınmıştır. Yönetici-ast etkileşim düzeyini ortaya koymak üzere Scandura ve Graen (1984: 430) tarafından geliştirilen “Lider-Üye Etkileşimi-7” ölçeğindeki değişkenler kullanılmıştır. Astların içsel, dışsal ve genel iş tatminini ölçmek üzere Weiss vd. (1967) tarafından geliştirilen “Minnesota İş Tatmin Ölçeği” kullanılmıştır. Ölçeklerin beşli Likert tipinde hazırlandığı ve güvenilir oldukları belirtilmektedir.
Araştırma kapsamında veri toplanan yöneticilerin (toplam 21 kişi) tamamı erkektir. Yöneticilerin yaşları büyük çoğunlukla (~%95) 31-50 yaşları arasındadır. Öğrenim düzeyi ilköğretimden lisansüstü diplomasına kadar çeşitli olmakla birlikte yoğunluk (%47,6) lise düzeyindedir. Araştırma kapsamında veri toplanan astların (toplam 200 kişi) büyük çoğunluğu (%97) erkek ve yine büyük çoğunluğu (%84) 31-50 yaşları arasındadır. Öğrenimleri çoğunlukla (%70) lise düzeyindedir.
Astların yöneticileriyle etkileşimleri, araştırmanın ölçeğine göre orta ve yüksek değerler (3 ve 4) arasına denk gelmektedir. Astların içsel iş tatmini, araştırma ölçeğine göre yüksek değer (4) civarındadır. Astların dışsal iş tatmini, araştırmanın ölçeğine göre orta ve yüksek değerler (3 ve 4) arasına denk gelmektedir.
GENEL DEĞERLENDİRME ÖZETİ
Makalede, işlenen konularla ilgili genel bir kuramsal çerçeve çizilmiştir.
Araştırmanın amacı, yönetici-ast etkileşiminin niteliği ve astların iş tatmini arasındaki ilişkiyi araştırmaktır. Literatürde lider-üye etkileşiminin niteliği ile genel iş tatmini arasında pozitif ve anlamlı bir ilişki olduğu belirtilmektedir. Bu araştırmayla içsel ve dışsal iş tatmini boyutları ayrı ayrı değerlendirmeye alınmıştır. Bu anlamda çalışma, literatürden ince bir ayrıntıda ayrılmaktadır. Araştırmanın ilk üç hipotezi zaten daha önce doğrulandığı makalede de belirtilen, yönetici-ast etkileşimi ile iş tatmini (içsel, dışsal ve genel) arasında pozitif ve anlamlı ilişki olduğu yönündedir. Yapılan korelasyon analiziyle bulunan orta düzeyde pozitif ve anlamlı ilişki de bu üç hipotezin -beklendiği gibi- doğrulandığını göstermektedir.
Yönetici-ast etkileşim düzeyi, astların içsel iş tatmini ve astların dışsal iş tatmini için ölçeklendirme, “ =1, çok düşük; =2, düşük; =3, orta; =4, yüksek; =5, çok yüksek” olarak gösterilmiştir. Ölçeklendirmenin bu haliyle, herhangi bir tatmin ya da etkileşim düzeyinin ortalama değerinin ifade edilmesinde güçlük bulunmaktadır. “ =(1-1,8), çok düşük; =(1,8-2,6), düşük; =(2,6-3,4), orta; =(3,4-4,2), yüksek; =(4,2-5), çok yüksek” biçimindeki bir ölçeklendirmenin daha kullanışlı olacağı değerlendirilmektedir.
Yönetici-ast etkileşimi ile astların iş tatmini arasındaki ilişkide demografik değişkenlerin anlamlı etkisi olduğuna ilişkin dördüncü hipotez, kovaryans analiziyle yanlışlanmıştır. Yönetici-ast etkileşim düzeyini ortaya koyan değişkenlerin her birinin içsel ve dışsal iş tatmini üzerinde pozitif ve anlamlı etkisi olduğunu ifade eden beşinci ve altıncı hipotezler, çoklu regresyon analiziyle test edilmiştir. Analiz sonuçlarına göre Lider-Üye Etkileşim ölçeğinin 7 unsurundan üçünün, astların içsel ve dışsal iş tatmini üzerinde anlamlı bir etkisinin olduğu görülmektedir.
Çalışmada, yönetici-ast etkileşim düzeyinin astlar açısından analiz edilmiş olması, yine yazar tarafından çalışmanın bir sınırlılığı olarak ifade edilmiştir. Bunun yanı sıra, çalışmanın uygulandığı yarı askeri ortamın ve anketlerin dağıtılmasında fabrika müdürünün aldığı pozisyonun da elde edilen verilerin samimiyeti bakımından değerlendirilmesi gereklidir.
Makale genel olarak Lider-Üye Etkileşim Kuramına katkıda bulunmayı amaçlamış, bu yönde ayrıntılandırılmış bir çalışma olarak değerlendirilmektedir.
Kaynakça, çok büyük oranda yabancı kaynaklardan oluşmuştur. Kaynaklara yapılan atıfların göreli olarak dengeli olduğu söylenebilir.
KAYNAK
ÖZUTKU, H. 2007. Yönetici-Ast Etkileşimi ile İş
Tatmini Arasındaki İlişki. Amme İdaresi
Dergisi, Cilt: 40, Sayı: 2, s. 79-98.
Yorumlar